وبلاگ جامع
,وبلاگ جامع فروش انواع فایلوبلاگ جامع
,وبلاگ جامع فروش انواع فایلپایان نامه بررسی حوزه معنایی حسنه در قرآن
موضوع:
بررسی حوزه معنایی «حسنه» در قرآن
با فرمت قابل ویرایش word
تعداد صفحات: 190 صفحه
تکه های از متن به عنوان نمونه :
تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
چکیده
حسنه از جمله موضوعات اخلاقی قرآن کریم است و علی رغم اهمیت آن، کمتر مورد توجه قرار گرفته است و آن طور که شایسته آن است بدان پرداخته نشده است و اغلب به صورت تفسیر آیه ای و بدون توجه به نظام و همبستگی معنایی که بین مفاهیم کلیدی آن وجود دارد، بدان نگریسته شده است.
پژوهش حاضر در صدد بررسی موضوع حسنه به روشی منسجم و نظام مند است تا مشخص سازد، واژگان کلیدی مفهوم حسنه در دو حوزه هم معناها و متضادهای آن، در قرآن کریم چیست؟ حسنه در سیاق قرآن کریم چه معنایی دارد و آثار آن چیست؟ چه کسانی محسن می‌شوند و دارای چه ویژگی هایی هستند؟ احوال آنان در قیامت به چه صورتی است؟ مفهوم کانونی حسنه در قرآن کریم چیست؟ چگونه می‌توان به ترسیم شبکه معنایی حسنه در قرآن کریم رسید؟
این پژوهش در ابتدا، به بررسی معنای لغوی، اصطلاحی، مشتقات، وجوه و سیاق حسنه در قرآن کریم پرداخته است و پس از آن، به استخراج هم‌نشین ها و جانشین های آن، که در شناخت هم‌معناها و غیر هم‌معناها موثر بوده است، پرداخت.
بررسی روابط هم‌نشینی نشان داد مفهوم حسنه با بسیاری از مفاهیم والا هم چون؛ ایمان، توبه، عمل صالح، صبر، تقوا، احسان، نماز، انفاق، قرض، شفاعت، مودت و… که از موضوعات اصیل دین مبین اسلام است هم‌نشین شده است و در مقابل، مفهوم سیئه مفهوم کانونی متقابل آن است.
این پژوهش واژگان کلیدی هم‌معنا، هم چون؛ خیر، بر، احسان، عمل صالح، طیب و واژگان کلیدی متضاد، هم چون؛ شر، سوء، سیئه، ذنب، اثم، فحشا، منکر و … را استخراج نمود.
بررسی روابط هم‌نشینی، کمک کرد تا حوزه های مفهومی حسنه به صورت نظام مند مشخص گردد و به تقسیماتی هم چون، قانونمندی ها، انفعالات، آثار، ویژگی ها، جزا، مصادیق و…دست یابد.
یافته این پژوهش عمل مورد رضای الهی و در جهت خواست و اراده خداوندی را به عنوان مفهوم کانونی حسنه معرفی نمود و به این نتیجه رسید که محسن با انجام اعمال قلبی و جوارحی به این مقام خاص می‌رسد و مستحق دریافت پاداش دنیوی و اخروی می‌شود.
کلید واژگان: قرآن، حسنه، معناشناسی، جزا، نیکویی
فهرست مطالب
Contents
فصل اول: کلیات پژوهشی 1
1 ـ1 مقدمه 1
1ـ 2 تاریخچه معناشناسی 3
1ـ 3 تبیین مساله پژوهشی 4
1ـ 4 سابقه پژوهش 5
1ـ 5 علت انتخاب موضوع 6
1ـ 6 اهداف پژوهش 6
1ـ 7 سوال اصلی پژوهش 7
1ـ 7ـ1 سوالات فرعی پژوهش 7
1ـ8 فرضیه های پژوهش 7
1ـ 9روش تحقیق و مراحل آن 7
1ـ 10 کلید واژگان 8
فصل دوم:روش شناسی 9
2ـ 1 مقدمه 9
2ـ 2 سیر تاریخی معناشناسی 10
2ـ 3 چیستی «معنا» و «معناشناسی» 10
2ـ 3ـ 1 کارکرد و هدف معناشناسی 12
2ـ 3ـ 2 شاخه های معناشناسی 13
2ـ 3ـ 2ـ 1 معناشناسی فلسفی: 13
2ـ 3ـ 2ـ 2 معناشناسی منطقی: 14
2ـ 3ـ 2ـ 3 معناشناسی زبانی: 14
2ـ3ـ 3 واحدهای مطالعه معنا 15
2ـ 3ـ 4 روابط مفهومی 15
2ـ3ـ 4ـ 1 شمول معنایی 15
2ـ3ـ 4ـ 2 هم معنایی (ترادف) 17
2ـ 3ـ 4ـ 2ـ 1 انواع هم معنایی 18
2ـ3ـ4ـ2ـ1ـ2 هم معنایی تحلیلی: 18
2ـ3ـ4ـ2ـ1ـ3 هم معنایی ضمنی: 19
2ـ3ـ4ـ2ـ2 نمونه هایی از هم معنایی در حوزه «حسنه» 19
2ـ3ـ4ـ2ـ2ـ1 هم معنایی عمل صالح با حسنات 19
2ـ3ـ4ـ2ـ2ـ2 هم معنایی معروف با احسان 19
2ـ 3ـ 4ـ 2ـ 2ـ 3 هم‌معنایی تقوا باماده حسن 19
2ـ3ـ4ـ3 چند معنایی 20
الف: چند معنایی همزمانی: 20
ب: چند معنایی در زمانی: 20
2ـ3ـ4ـ4 تقابل معنایی 21
2ـ 3ـ 4ـ 4ـ1 تقابل مدرج 21
2ـ 3ـ 4ـ 4ـ 2 تقابل مکمل 22
2ـ 3ـ 4ـ 4ـ 3 تقابل دوسویه 22
2ـ3ـ5 روابط بینا‌متنی 23
2ـ3ـ 5ـ1 روابط هم‌نشینی 23
2ـ3ـ 5ـ 1ـ1 قواعد ترکیب پذیری معنایی 25
2ـ3ـ5ـ2 روابط جانشینی 26
2ـ3ـ 5ـ3 بافت یا سیاق 27
فصل سوم: معناشناسی حسنه در قرآن کریم 38
3ـ 2حسنه درلغت 41
3ـ 3 حسنه در اصطلاح 42
3ـ4 مشتقات 42
3ـ7 روابط هم‌نشینی (syntagmatic) و روابط جانشینی(paradigmatic) 53
3ـ 7ـ 1 روابط هم‌نشینی 54
3ـ 7ـ 1ـ 1 هم‌نشینی افعال 54
3ـ 7ـ 1ـ 1ـ 1 هم‌نشینی فعل یقترف با حسنه 54
3ـ 7ـ 1ـ 1ـ2 هم‌نشینی فعل جاء بـ با حسنه 54
3ـ 7ـ 1ـ 1ـ 3 هم‌نشینی فعل أتی با ماده حسن 55
3ـ 7ـ 1ـ 1ـ 4 هم‌نشینی فعل وهب با محسنین 56
3ـ 7ـ 1ـ 2 هم‌نشینی شفاعت با حسنه 57
3ـ 7ـ 1ـ 3 هم نشینی صلاه با حسنه 58
3ـ 7ـ 1ـ 4 هم‌نشینی محسن با کافر 59
3ـ 7ـ 1ـ 5 هم‌نشینی ظالم با ماده حسن 60
3ـ 7ـ 1ـ 6 هم‌نشینی حسنه با سیئه 62
3ـ 7ـ 1ـ7 هم‌نشینی متقین با محسنین 66
3ـ 7ـ1ـ 8هم‌نشینی الذین آمنوا، عملوا الصالحات، اتقوا و احسنوا با محسنین 67
3ـ 7ـ 1ـ9 هم‌نشینی یتق و یصبر با محسنین 68
3ـ 7ـ 1ـ 10 هم نشینی تاب، آمن، عمل صالحا با حسنات 68
3ـ 7ـ 1ـ11هم‌نشینی موده فی القربی با حسنه 70
3ـ 7ـ 1ـ 12 هم‌نشینی الذین ینفقون با محسنین 72
3ـ 7ـ 1ـ 13 هم‌نشینی قرض با حسن 74
3ـ 7ـ 13ـ 1 نتیجه گیری 76
3ـ 7ـ 2 روابط جانشینی 76
3ـ 7ـ 2ـ 1 جانشینی رزقا حسنا با رزق کریم 76
3ـ7ـ 2ـ 1ـ 1 آیات مشتمل بر رزق حسن 77
3ـ 7ـ2ـ 1ـ 1ـ 1 نتیجه گیری 79
3ـ7ـ 2ـ 1ـ 2 آیات مشتمل بر رزق کریم 80
3ـ7ـ2ـ 1ـ 2ـ1 نتیجه گیری 81
3ـ 7ـ 2ـ 2 جانشینی اجر محسنین با اجر مصلحین و مؤمنین 82
3ـ 7ـ 2ـ 2ـ 1 نتیجه گیری 84
3ـ7ـ 2ـ 3 جانشینی حسنه با سراء 85
3ـ7ـ 2ـ 3ـ1 نتیجه گیری 85
3ـ 7ـ 2ـ 4 جانشینی تحسنوا با تصلحوا، تصبروا و تؤمنوا 86
3ـ7ـ2ـ4ـ1 نتیجه گیری 88
3ـ7ـ 2ـ5 جانشینی حسنه با طیب، بصیر، نور و اصحاب الجنه 89
3ـ7ـ2ـ5ـ 1 نتیجه گیری 91
فصل چهارم: شبکه معنایی حسنه در قرآن کریم 93
4ـ 1 مترادفات حسنه 94
4ـ 1ـ1 خیر 94
4ـ 1ـ 2 برّ 94
4ـ 1ـ 3 احسان 95
4ـ1ـ 4 معروف 97
4ـ 1ـ5 طیب 98
4ـ 1ـ6 عمل صالح 98
4ـ 2 متضادهای حسنه 100
4ـ 2ـ 1 شر 100
4ـ 2ـ 2 سوء 100
4ـ 2ـ 3 سیئه 101
4ـ 2ـ 4 فحشاء 102
4ـ 2ـ 5 منکر 102
4ـ 2ـ 6 خطیئه 104
4ـ 2ـ 7 ذنب 105
4ـ 2ـ 8 فسق 106
4ـ 2ـ 9 اثم 106
4ـ 2ـ 10 نتیجه گیری 106
4ـ 3 قانونمندی‌های حسنه 108
4ـ 3ـ 1 از جانب خدا بودن حسنه 108
4ـ 3ـ 2 بهره مند شدن نیکی کنندگان از حسنه در دنیا 109
4ـ 3ـ 3 دریافت پاداش ده برابر، برای بجا آورندگان حسنه 111
4ـ 3ـ4 دریافت پاداشی بهتر برای بجا آورندگان حسنه 111
4ـ 3ـ5 تبدیل و محو سیئات به حسنات 113
4ـ3ـ5ـ1 قانون تبدیل 113
4ـ3ـ5ـ2 قانون محو: 114
4ـ3ـ6 بهره مند از حسنه برای شفاعت کننده آن 115
4ـ3ـ7 بهره مند شدن درخواست کننده حسنه دنیایی و آخرتی 116
4ـ3ـ8 زیاد شدن حسنه برای آورنده آن 117
4ـ3ـ9 نتیجه گیری 118
4ـ 4ـ انفعالات حسنه 118
4ـ4ـ 1 انفعالات مثبت 118
4ـ4ـ 1ـ1 حمد وثنای الهی 119
4ـ 4ـ 1ـ 2 آزمایش با حسنات و سیئات برای بازگشت 120
4ـ4 ـ 2 انفعالات منفی 121
4ـ4ـ2ـ1 ناراحتی معاندان 121
4ـ4ـ2ـ2 نسبت دادن حسنه به خدا و نسبت دادن سیئه به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم 123
تفسیر آن از نظر گذشت. 123
4ـ4ـ2ـ3 نسبت دادن حسنه به خود و نسبت دادن سیئه به موسی علیه السلام و یارانش 124
4ـ 4ـ3 نتیجه گیری 125
4ـ 5 ویژگی‌های محسنین 125
4ـ 5ـ1 شکیبایی 125
4ـ5ـ2 همراهی خداوند با محسنین 126
4ـ5ـ3 دارای تقوا، ایمان و عمل صالح 128
4ـ5ـ4 اهل انفاق و احسان 129
4ـ5ـ5 انفاق در توانگری و تنگدستی، فروبردن خشم و چشم پوشی از خطای مردم 130
4ـ5ـ6 دریافت کننده پاداش دنیوی و اخروی 132
4ـ5ـ7 محبوب خدا شدن 132
4ـ5ـ8 نزدیک بودن رحمت الهی به محسنین 134
4ـ5ـ9 طلب مغفرت 135
4ـ5ـ10 عدم مواخذه الهی 135
4ـ5ـ11 دادن هدیه‌ای مناسب به زنان پس از طلاق 136
4ـ 5ـ12 شرکت در جهاد 137
4ـ5ـ3 1 پیروی آیین ابراهیم علیه السلام 137
4ـ5ـ14 چنگ زننده به دستگیره محکم 138
4ـ 5ـ 15 تصدیق رویا 138
4ـ 5ـ16 نتیجه گیری 139
4ـ6 آثارحسنه 140
4ـ6ـ 1 دو چندان شدن آن و دریافت اجر عظیم 140
4ـ6ـ2 پاداش دنیوی و اخروی 141
4ـ6ـ3 جلب محبت و زدودن دشمنی 141
4ـ6ـ 4 عدم فساد جویی در زمین 142
4ـ 7 جزای حسنه و محسنین 143
4ـ 7ـ 1 جزای دنیوی 143
4ـ 7ـ1ـ1 لایق دریافت کتاب، علم و حکم 143
4ـ 7ـ1ـ2 بخشیدن فرزندان به انبیا و هدایت ایشان 145
4ـ 7 ـ 2 جزای اخروی 146
4ـ7ـ2ـ1 هدایت و بشارت الهی 146
4ـ 7ـ 2ـ2 قابلیت دریافت اعطای الهی 147
4ـ 7ـ2ـ 3 امنیت در قیامت 147
آیه ای دیگر در مورد امنیت در قیامت: 148
4ـ7ـ2ـ4 دچار ذلت نشدن 149
4ـ 7ـ 2ـ5 جاودانگی در بهشت 150
4ـ7ـ2ـ6 یافتن در نزد پروردگار 150
4ـ7ـ2ـ 7 سلام خدا بر آنان 151
4ـ 7ـ 2ـ8 دارای أجر عظیم 152
4ـ7ـ2ـ9 نتیجه گیری 153
4ـ 8 مصادیق محسنین 154
4ـ 8ـ 1 مقدمه 154
4ـ 8ـ 2 اسوه های حسنه 155
4ـ 8ـ 2ـ 1 پیامبر اسلام صلی الله علیم و آله و سلم 155
4ـ 8ـ 2ـ 2 ابراهیم خلیل علیه السلام 157
4ـ 8ـ 3 مصادیق محسنین 158
4ـ 8ـ 3ـ 1حضرت نوح علیه السلام 158
4ـ 8ـ 3ـ 2 حضرت ابراهیم علیه السلام 159
4ـ 8ـ 3ـ 3 حضرت موسی و هارون علیهم السلام 159
4ـ 8ـ 3ـ 4 حضرت الیاس علیه السلام 160
4ـ 8ـ3ـ5 نتیجه گیری 160
نتیجه گیری: ترسیم شبکه معنایی حسنه در قرآن کریم 162
فهرست منابع 168
فهرست جداول
| جدول شمول معنایی حسنه (2ـ 1) | صفحه 16 |
| جدول شمول معنایی جزا (2ـ 2) و صفح(2ـ 3) | صفحه 16 |
| جدول معنای نسبی و اساسی (2ـ 4) | صفحه 32 |
| جدول فهرست آیات مورد استفاده در فصل دوم (2ـ 5) | صفحه 37 |
| جدول شبکه معنایی حسنه (4ـ 1) | صفحه93 |
| جدول میدان معناشناسی مترادف های حسنه (4ـ 2) | صفحه 107 |
| جدول میدان معناشناسی متضادهای حسنه(4ـ 3) | صفحه108 |
| جدول آثار حسنه (4ـ 4) | صفحه 143 |
1 ـ1 مقدمه
بدون شک تمام انسان ها در پی رسیدن به سعادت و خوشبختی هستند و در تمام مراحل زندگی سعی می‌کنند که هر لحظه به آن نزدیکتر گردند، البته برای رسیدن به سعادت و خوشبختی راهی جز کسب مکارم و فضائل و دوری از رذائل اخلاقی وجود ندارد، زیرا که انبیای عظام و اولیای کرام علیه السلام همگی در این مسیر ره پیموده و طالبان حقیقت را نیز به طریق دعوت نموده‌اند.
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم درباره فلسفه بعثت خود می‌فرمایند: «إنی بعثت بمکارم الأخلاق و محاسنها»[1]. من از طرف پروردگار برانگیخته شدم تا مکارم اخلاق را به کمال رسانده و تمام کنم. حضرت علی علیه السلام نیز بر اهمیت تهذیب نفس تاکید فرموده و رعایت آن را مایه خوشبختی انسان دانسته و فرموده اند: «به فرض که به بهشت و ثواب و بیمی از دوزخ و عقاب نداشتیم باز شایسته آن بود که ما در پی مکارم اخلاق باشیم، زیرا خوشبختی و سعادت را از این طریق می‌توان بدست آورد.»
نتیجه آن که مهم ترین مساله ای که فراوان مورد توجه آیین مقدس اسلام قرار گرفته و در رسیدن به کمالات و فضایل انسانی نقش اساسی دارد مساله تزکیه نفس و پرورش روح است که به عنوان یک امر حیاتی و ضروری مطرح است.
انسان، یگانه موجودی است که به لحاظ قابلیت ها و موقعیت ممتازی که دارد، مورد تکریم و عنایت خاص خداوندی، واقع شده است: ﴿وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی آدَمَ﴾[2] و بر بسیاری آفریده‌ها برتری یافته است: ﴿وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلاً﴾[3] از این رو، رسالتی بس سنگین و مسؤلیتی بس والا بر دوش دارد زیرا او، هم نسبت به آفریدگار عالم، مکلف است و به پاس نعمات بی شمار او، وظایفی دارد و هم در عرصه زندگی اجتماعی، ناگریز از تعاون و تعامل چند سویه با همنوعان خویش است.
اکنون که بشر، ناگزیر از بروز اعمال و رفتار است، شایسته است که بهترین نوع عمل را انجام دهد؛ چرا که خداوند عالمیان، انسان را با برترین عمل‌ها می‌آزماید: ﴿لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً﴾[4] و تنها بهترین‌ها را می‌پذیرد: ﴿نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا﴾[5]. عمل و رفتار آدمی که در عرصه فردی و اجتماعی، صورت می‌گیرد، هرگاه بر طبق موازین الهی و ضوابط سالم بشری صورت پذیرد، در قاموس ادیان الهی و فرهنگ قرآنی، با عناوینی مانند: «صالح»، «حسن»، «حق»، «خیر»، و مانند آن، توصیف می‌گردد و هرگاه عمل وی، برخلاف سنت الهی و ناموس خلقت بروز کند، با نام‌هایی چون «سییء»، «باطل»، «منکر»، «خطا»، «شر» و مانند آن .
اخلاق اسلامی چیزی غیر از حفظ حریم دل نیست و اهمیت و ارزش آن به قدری زیاد است که شرط قبولی تمام اعمال آن است که با ایمان وعقیده صحیح پدید آمده باشند. به هر حال، عمل صالح باید با ایمان همراه باشد؛ به عبارت دیگر حسن فاعلی شرط صحت و قبولی حسن فعلی است. عملی نیک شمرده می‌شود که با انگیزه پاک و خیر خواهانه صادر شده باشد، اما اهمیت اخلاق به قدری زیاد است که ارزش و ثواب آن مشروط به درستی عقیده نیست. مخالفت با هوای نفس یک ارزش بالای اخلاقی است و به قدری مهم است که حتی اگر از جانب افراد غیر مسلمان نیز صادر شود باز ارزش و ثواب خواهد داشت. چه بسیارند افرادی که تنها به سبب مخالفت با خواسته‌های نفسانی مسلمان شده‌اند؛ یعنی عمل اخلاقی آن‌ها بهترین ثواب و کمال دنیوی را برای آنان به ارمغان آورده است.
در مباحث اخلاقی نیز ضرورت دارد ابتدا خود وآن چه به سود و زیان، اسباب سعادت و شقاوت و نجات وهلاکت ماست بشناسیم و پس از به نتیجه رسیدن فکر و اندیشه، به آن عمل کنیم.
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم از خدای تعالی نقل می‌کند که فرمود: هرگاه مطلع شوم بر دل انسانی و بدانم که او بندگی مرا دوست دارد و در این بندگی ثابت و راسخ قدم است، من خودم متکفل کارهای او شده، سیاست و ادب کردن او را به عهده می‌گیرم.
هیچ چیزی بهتر از آن نیست که خداوند خودش تادیب و تربیت یک انسان را به عهده بگیرد. پیابر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که انسان کامل بود، ادب شده خداوند است و هر کس بخواهد تحت تربیت مستقیم الهی قرار گیرد باید در دل خود اخلاص و عبادت خالصانه داشته و به دنبال تحصیل رضای خداوند باشد، تا به بهترین راه و روش تربیت دست یابد.
و از آن جایی که روش این پژوهش در تبیین مفهوم حسنه، شیوه معناشناسی است و «معناشناسی» اصطلاحی فنی است که به مطالعه «معنا» می‌پردازد. به طور کلی، هر علمی که انسان با آن سر و کار دارد، به نحوی با معناشناسی مرتبط است.[6] نظریه های معناشناسی، متن یا کلام را مجموعه ای معنادار می‌دانند که می‌توان به مطالعه و درک آن پرداخت. راه پیشنهادی معناشناسی برای دستیابی به چنین مجموعه های معناداری، در نظر گرفتن ابعاد یا سطوح گوناگون برای متن است.[7] معناشناسی در تجزیه و تحلیل کلام، متن را مجموعه ای منسجم و معنادار می‌داند و به مطالعه و بررسی تمام وقایعی که در ژرف ساخت نشانه های فهم معنا و یا در بین آن ها وجود دارد می‌پردازد.[8]
